جاده وخان در مبادلات تجاری میان ایران و چین (از قرن اول تا قرن هشتم ه.ق)

شاخۀ اصلی راه ابریشم، که یک سر در قسطنطنیه و یک سر در چانگ‌آن داشت، دارای شاخه‌های فرعی موازی و متقاطع بسیاری بود که به بیشتر آنها تا امروز توجه کافی نشده است. راه بزرگ خراسان (راه اصلی ابریشم) در آستانۀ ورود به ماوراءالنهر، در شهر آمل به دو شاخه تقسیم می‌شد: جادۀ جونغاریه و جادۀ وخان. جادۀ جونغاریه از راه سغد- فرغانه وارد سرزمین چین می‌شد؛ اما جادۀ وخان به موازات رود جیحون تمام مسیر رود را تا سرچشمۀ اصلی آن، در درۀ وخان، طی می‌کرد و ازطریق همین دره وارد سرزمین چین می‌شد. هدف از این بررسی نیز مطالعۀ این جاده ازلحاظ جغرافیا و تجارت جاری در آن است. با اتکا به رهیافتی توصیفی این بررسی قصد دارد تا با کنکاش در کتب تاریخ و جغرافیای اسلامیِ حد فاصل قرون سوم تا هشتم هجری، سفرنامه‌های جهانگردانی چون مارکوپولو و هیون تسانگ، و برخی یافته‌های معاصر باستان‌شناسی به ارائۀ تصویری جامع از این جاده و مبادلات آن نائل آید. جادۀ وخان ضمن پوشش تجارت در ربع مرو، ربع بلخ، حوزۀ چغانیان و قبادیان، حوزۀ ختّلان، حوزۀ بدخشان و حوزۀ وخان شبکۀ داد و ستد گسترده‌ای را در تمام طول راه خود از آمل تا ختن ایجاد کرده بود.